Unieważnienie umowy w prawie zamówień publicznych

Prawo zamówień publicznych przewiduje specjalny tryb unieważnienia umowy z wykonawcą ze względu na naruszenie wskazanych w art. 457 p.z.p. regulacji dotyczących postępowania przetargowego. Dobrze pamiętać, że nie prowadzi to do wyłączenia mocy obowiązującej przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących bezwzględnej nieważności umów, zw. art. 58 i 387. Obie ustawy uzupełniają się, a nie wzajemnie wykluczają.

Na czym polega unieważnienie umowy?

Unieważnienie to co innego niż stwierdzenie nieważności. W cywilistyce określa się je również jako nieważność względną. Podstawową różnicą jest to, że akt nieważny bezwzględnie ma taki charakter od samego początku pojawienia się w obrocie (np. od momentu złożenia podpisów pod umową in fraudem legis). Nieważność pojawia się zatem ex lege, a do jej stwierdzenia służy przede wszystkim powództwo o żądanie ustalenia przez sąd nieistnienia stosunku prawnego (np. właśnie zobowiązania z nieważnej umowy). Podstawową rolę odgrywa tu art. 189 k.p.c.

W wypadku zamówienia publicznego, unieważnienie umowy z powodu wystąpienia przesłanek przewidzianych w art. 457 p.z.p. nie następuje w drodze powództwa opartego na art. 189 k.p.c. Wynika to wprost z treści art. 457 ust. 4 p.z.p. Konieczne jest wydanie orzeczenia konstytutywnego czyli unieważniającego zawarty kontrakt. Zgodnie z art. 458 p.z.p. unieważnieniu podlega również zmiana umowy, jednak tylko jeżeli nastąpiła z naruszeniem art. 454 i 455. W miejsce unieważnionych fragmentów należy stosować ich wersję sprzed zmiany.

Kiedy umowa jest nieważna?

By ocenić, czy mamy do czynienia z nieważnością kontraktu, trzeba odwołać się do art. 58 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, czynność prawna, która jest sprzeczna z ustawą lub ma na celu jej obejście bądź jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jest nieważna.

Zwykle nieważność umów zawieranych w sektorze zamówień publicznych jest rezultatem nieprawidłowej konstrukcji umowy. Błędy obejmują nie tylko poszczególne klauzule kontraktu i ich merytoryczną zawartość, lecz również braki dotyczące reprezentacji strony oraz niedochowanie wymogu formy pisemnej.

Świadczenie niemożliwe a zamówienie publiczne

Znaczenie ma również art. 387 §1 k.c., który postanawia, że umowa, w której dłużnik zobowiązuje się do wykonania świadczenia niemożliwego jest nieważna (impossibilium nulla est obligatio).

Krajowa Izba Odwoławcza w orzeczeniu KIO/UZP 839/09 wskazała, że zawarcie umowy na warunkach określonych przez wykonawcę w ofercie prowadzi do jej nieważności, jeżeli wykonanie zamówienia zgodnie z określeniami wskazanymi w specyfikacji przez zamawiającego jest obiektywnie niemożliwe. Obiektywna niemożliwość oznacza, że również inne niż wykonawca podmioty działające na relewantnym rynku nie są w stanie spełnić świadczenia. W takim wypadku mamy do czynienia z zawarciem umowy o świadczenie niemożliwe, która jest nieważna na podstawie art. 387 k.c.

Na podstawie: Hanna Drynkorn [w:] Nowe PZP. Komentarz żywy, Warszawa 2020.